تاریخچه نقش رستم
نقش رستم فضایی باستانی است که متشکل از تخته سنگی بسیار بزرگ با یادبودهای تاریخی از سه دوره ایلامیان، هخامنشیان، ساسانیان می باشد. نقش رستم برای بار اول در سال ۱۳۰۲ هجری شمسی، برابر با ۱۹۲۳ میلادی، توسط یک باستان شناس آلمانی بررسی شد که باقیمانده هایی از برج ها و قلعه های زمان ساسانی را پیدا کردند. در فاصله زمانی ۳سال بعد از گذشت ۱۳ سال نوشته ها و سنگ نگاره های نقش رستم از بین صخره ها و سنگ ها کشف شد و در طول تاریخ با بررسی و تجسس در ضلع غربی نقش رستم آب انبار و بقایای سایر کاخ ها و بناها پیدا شدند.
نقش رستم کجاست؟
نقش رستم از مکان های پربازدید مرودشت که امروزه یکی از باارزش ترین اسناد تاریخی در تمدن جهان معرفی شده است و حدودا در ۱۰ کیلومتری شمال پرسپولیس یا تخت جمشید در استان فارس واقع شده که فاصله کمی با نقش رجب دارد که فقط با طی کردن مسیری ۳ کیلومتری می توانید از نقش رستم که در استان فارس به ناحیه جنوبی کشور نزدیک است و برای سفرکردن به آن از اطراف شمال، شمال شرقی و شمال غربی کشور باید مسیر زیاد را بپیماید. با توجه به موقعیت نقش رستم در منطقه خشک و بیابانی زمان مناسب برای سفر به این منطقه تاریخی اوایل پاییز، اواخر زمستان و اوایل بهار می باشد. چون مسیر نقش رستم خاکی و پیاده روی دارد و در مواقع بارانی و برفی تردد در این مسیر با مشکل مواجه میشوید.
نقش رستم شیراز:
نقش رستم شیراز که مکانی به عنوان آرامگاه های پادشاهان هخامنشی که آثار دوره هخامنشیان از ۶۰۰ تا ۳۳۰ سال پیش از میلاد، آثار شاخص دوران ساسانیان از سال ۲۲۴ تا ۶۵۱ پس از میلاد وایلامیان از سال ۲۰۰۰ تا ۶۰۰ سال پیش از میلاد معروف است. اما اهمیت این منطقه در حال حاضر برای تاریخ نویسان و باستان شناسان به حاکمیت زمان ساسانیان تعیین شده است، الیافی برج ها و دیوار ها از زمان ساسانیان وجود قلعه ای محصور به کوه در نقش رستم که الیافی برج و دیوارها از زمان ساسانیان به چشم میخورد، را نمایش میدهد و در نقاط مختلف کوه، که در ضلع جنوبی هفت برج، در ضلع شرقی و غربی چهاربرج قرار گرفته است. معماری بنا کاملا به سبک معماری زمان هخامنشیان شبیه است، با اینکه تاریخی دقیق در دست نیست اما بعضی از اسناد، تاریخ ساخت این برج و بارو را به زمان حاکمیت اردشیر و شاپور منتسب داده اند.
علت نامگذاری نقش رستم:
دلیل نامگذاری این منطقه بر این بود که رستم و اسفندیار با هم در این منطقه مبارزه میکنند و رستم موفق به شکست اسفندیار میشود برای همین نام این منطقه را نقش رستم نامیده اند. بررسی کوه طرح که از تصویر حاکمان هخامنشیان و ساسانی ها است در این دو دوره را میتوان مشاهده کرد، اما بعضی از تصاویری که روی سنگ ها کنده کاری شده هویتشان نامعلوم است. در بین نقش برجسته ها هیکل یک شخصی با وقار پهلوان و کلاه نوک تیز به چشم میخورد که با توجه به عقاید مردم آن منطقه این هیکل مربوط به رستم می باشد.
داخل نقش رستم:
با توجه به اسناد و مدارک به دست آمده مجموعه ای از آثار باستانی در زمان های ایلامی، هخامنشیان، ساسانیان در داخل محوطه نقش رستم وجود دارد که این مجموعه در دل نقش رستم عبارتند است از؛ سنگ نوشته ها، کتیبه ها، آرامگاه های باستانی و الباقی برج و دیوارهای پادشاهان ایران باستان. لازم به ذکر است که شیب کوه نقش رستم تند و به سمت جنوب غربی متمایل است. شکل کوه پس از نقش برجسته اردشیر بابکانی به صورت کاملا تیز و دو بنای تراشیده شده از سنگ در فاصله حدودا ۱۵۰ متری قرار گرفته است. شکل بناها شبیه به هرم فرو رفته می باشد که فاصله آنها از یکدیگر حدود یک متر است و بعضی از نشانه ها نمایانگر این است که این بناها محل قربانی بوده است. امروزه باستان شناسان برا این باور هستند که این بناها در سال های گذشته آتشکده بوده، در این بنا دو آتشکده وجود دارد که یکی از آنها کوچکتر و ارتفاع آن حدودا یک متر و ۵۵ سانتی متر بلندی دارد و ارتفاع بنای همجوار که یک متر و ۷۵ سانتی متر می باشد و از این دو آتشکده نمونه های دیگری در مناطقی از جمله پاسارگاد و قلعه سنگ سیرجان به چشم میخورد. آتشکده های نقش رستم را نیز به زمان ساسانیان نیز ارتباط داده اند. باستان شناسان محلی برای نگه داشتن آب، در پای کوه نقش رستم و در فاصله حدودا ۱۵متری نقش برجسته های ایلامی و نقش بهرام که گودی آراسته ای به شکل پنج ضلعی می باشد را کشف کرده اند و اکنون عده ای بر این باور هستند که این حفره مکانی برای تامین آب شرب نیز بود.
داخل مقبره های نقش رستم
ایرانیان باستان عناصر چهارگانه (آب،آتش،باد، خاک) را مقدس می دانستند و برای همین عقیده داشتند که نباید اجساد را دفن و یا سوزاند، آنها اجساد را در داخل دخمه های می گذاشتند تا پرندگان گوشت مرده ها را بخورند و بعد استخوان ها را جمع میکردند و در استخوان دان ها نگه داری میکردند و یا اجساد را مومیایی و در تاپوتهای سنگی دفن میکردند. از مکانهای دیگر دفن مردگان، آرامگاههای سنگی در دل کوه نیز باقی مانده که مربوط به دوران باستان می باشد که از نمونه های دیگر این مقبره ها در محوطه نقش رستم، آرامگاههای حاکمان هخامنشی به همراه بستگانش در دل کوه به چشم میخورد.
در نقش رستم آرامگاههای حاکمان هخامنشیان از سمت راست محوطه به تربیت زیر است:
آرامگاه خشایارشاه (۴۴۵_۴۸۶ ق.م)
آرامگاه داریوش (۴۸۶_۵۲۲ ق.م)
آرامگاه اردشیر اول (۴۲۴_۴۶۵ ق.م)
آرامگاه داریوش دوم (۴۰۵_۴۲۴ ق.م)
قدیمی‌ترین آرامگاه متعلق به داریوش اول هخامنشی است. از حاکمان ایران باستان، خوش نام ترین ،هنردوست ترین و تاریخ نویس ترین، داریوش اول هخامنشی نام دارد که فعالیت های چشمگیری به مردم ایران ارائه داده است. به دستور داریوش شاه تعداد زیادی کاخ و بناهای با عظمتی ساخته شد که و می توان به معروفترین بناهای تاریخی باقیمانده از تمدن کهن ایران زمین در جهان اشاره کرد. از فعالیت های داریوش شاه عبارتند است از: کشاورزی، بازرگانی، احداث جاده ها، راه اندازی اداره پست و تصحیح قانون مالیاتی و دولتی. در صخره نقش رستم درست در ارتفاع ۶۰ متری مقبره داریوش اول واقع شده و نمای مقبره به طرح صلیب طراحی شده اما هیچ معنی و مفهومی نداشته و فقط جهت، تزئین نماد به شکل صلیب طراحی شده. درست در قسمت بالای صلیب شکلی از نماد حاکمیت حک شده که در آن تصویر شاه با کمان، انسان بالدار، آتشدان، تخت و حلقه شاهی و به گمان زیاد ظاهری از کاخ تچر(کاخ داریوش شاه) دیده میشود. آرامگاه داریوش به تعداد ۹ مقبره ساخته شده است که سه تای آنها در داخل اتاقکی تراشیده شده است و شکل این قبرها مستطیلی هستند و تصور میشود که قبر داریوش شاه همان قبر سوم است که در جلوی درب ورودی آرامگاه به شکل سرنگهدار محدبی و ظریف قرار گرفته است و هشت قبر دیگر برای بستگان داریوش شاه می باشد که در این اتاقک ها جای گرفته اند. کتیبه هایی به زبان ایلامی در اطراف نقش برجسته مقبره داریوش اول نوشته شده است. روش کنده کاری ها در داخل مقبره از بالا به پایین و در قسمتی از مقبره نیمه تمام مانده است. علت نیمه کاره ماندن بعضی از قسمت ها مشکل در حفر کوه بود به همین سبب باعث نیمه کار ماندن شده که داخل مقبره و قسمت پایین صلیب به چشم می خورد.
در مجله گردشگری افراگشت کهن بخوانید.